Nao veul jaoren vrundschap muit het mij slim da'k afscheid nimmen moet van mien goeie vrund en collega-schriever Gerard Nijenhuis. Op 23 oktober j.l. kwam hij oet de tied. In 2011 ha'k understaond interview met Gerard veur de Taolkraant.
Veur het 50e nummer van De Taolkraant leek het de redactie mooi um het vraogpraotie te holden met Gerard Nijenhuis, umdat hij as schriever al roem 50 jaor een belangrieke plek hef in Drenthe. Daornaost hef hij veul daon in het belang van de Drèentse taol. En aaid is hij nog actief. Zo kwam in 2010 zien roman ´De dag dat vader verdween´ oet bij Het Drentse Boek en was hij de leste paor jaor de eerste gemientedichter van Borger-Odoorn. Wij heb het met Gerard over zien eigen schrieverij en wat er daordeur wieder op taofel komp.
Van Gieten naor Stad
Gerard Nijenhuis publiceerde zien eerste gedicht ‘In
Memoriam’ in 1952 in het maondblad Drenthe. Het was een Drentstaolig
gedicht veur een jong oet Gieten, die as tbc kreeg en daordeur oet de tied
kwam. Gien wonder dat dit Gerard bezunder raakte, want zölf wus hij maor al te
goed wat het betiekende um tbc te hebben. Zien eigen mam lag jaorenlang in
aofzundering in een speciaol hoesie in de toen, umdat ze die ziekte har.
Gelukkig kwam zij der oeteindelijk wel goed deurhen en weur het dreigende ‘Dien
mam wordt niet weer beter’, wat Gerard as jonkie vaok te heuren kreeg, gien
waorheid.
Het zul maor zo kunnen dat dat gedicht in het maondblad Drenthe destieds de andacht trök van Tonny van der Veen, de man van de Regionale Omroep Noord, die aaid op zuuk was naor nei talent veur het Drèents programma. Want toen Gerard as student theologie naor Grunning gung, duurde het niet lang veur Tonny van der Veen hum vreug um met te warken an dat programma. Met Hans Heyting, die ok veur de RON(O) warkte, was Gerard al eerder in de kunde kommen en zij kunden vortdaolijk goed met mekaor geworden. Ok Gerriet Wilms en Max Douwes waren in die tied vaste metwarkers an het radioprogramma. Veur de rubriek ‘Drèentse dreumerijen’ schreef Nijenhuis under de schoelnaom Harm Werners verhaolen, die in 1955 bundeld bint under de titel Um ’t hemelriek.
Daornaost schreef hij ok in ’t Nederlands. Met de novelle Biecht bij Franciscus (niet oetgeven), wun hij in 1954 de tweede pries in een wedstried veur Vlaamse en Nederlandse studenten. Wieder publiceerde hij ok gedichten en verhaolen in het studentenblad ‘Minerva`.
Veural in ’t begun waren twee meer ervaoren schrievers van belang veur Gerard. Wat het Nederlandstaolige anbelangt was dat Ben van Eysselsteijn. Maor deur het lezen van het wark van Hans Heyting leerde Gerard, daj deur de Drèentse taol te gebroeken een intimiteit bereikt die in het Nederlands moeilijker vuulbaor te maoken is. Naost het aofstandelijke van het Nederlandstaolige ráákt het Drèents veul meer, waor het giet over de binnencirkel van het leven, over verdriet, ervaoringen.
Initiatieven
Deur de komst van het Drents letterkundig tiedschrift Roet en daorin publicerende jongere schrievers, veraanderde ok ien en aander binnen de Schrieverskring. De jongere leden hadden meer kritiek op de maotschappij en andacht veur politiek, wat ok tot oetdrukking kwam binnen de Schrieverskring. Veur paartie oldere schrievers was dat reden um heur lidmaotschap op te zeggen. Maor Nijenhuis en met hum nog wat oldere schrievers, hadden daor weinig problemen met en publiceerden naost Oeze Volk ok in Roet.
Oeteindelijk weur de Schrieverskring opheven in 1996, maor nao een periode van inmiddels vieftien jaor zunder Schrieverskring, is ’t lichtkaans gien gek idee um een heroprichting te overwegen. Zu’n organisaotie hef toch ok een bepaolde saomenbindende functie en Gerard vindt het eigenlijk wel een gemis dat dat er nou niet is. ‘De neie Drèentse Schrieverskring’ zul een neie naom kunnen wezen. Zölf het initiatief daorveur nog ies nimmen wil hij niet, maor bij heroprichting zul hij wel weer lid worden.
In zien studententied was Nijenhuis veurganger in de eerste Drèentse kerkdienst die bij de RONO te beluustern was en laoter preekte hij op veul plaotsen in Drenthe in de streektaol. In die tied as domnee gung de creativiteit miest zitten in preken en inleidings. Hij woonde inmiddels in Noord-Holland. Begun jaoren ’70 stopte hij as predikant en kreeg hij in Grunning wark as bedriefsmaotschappelijk warker. Boetendes verhoesde hij weer naor Drenthe en kwam der ok weer meer ruumte veur literair wark: proza en poëzie, zowel in het Nederlands as in het Drèents. Streektaol, zeg Gerard, hef zien beparkings, maor zit dichter bij je. Het is as de binnenvoering van een jas. Het Nederlands döt wat officiëler an.
Schrieven um wiezer te worden
Eigenlijk was hij het liefst schilder of musicus west, um
zunder woorden emoties tot oetdrukking te kunnen brengen in een universele
taol. Desalniettemin hef schrieven een bepaolde funcie veur hum en kan het een
manier wezen um dingen oet te zuken. Vraogen die hum bezigholdt bint
bijveurbield: Wat blef er over as alles van je afvalt? Wat betiekent
sexualiteit? Hoe leeft mèensken deur, nao bepaolde veraanderings in heur leven?
Deur zien schrieven perbeert Gerard daor een vinger achter te kriegen.
Hij wes erop, dat in bijna al zien boeken ien gesprek veurkomt wat een scharnierpunt is. In Het verbörgen leven (2004) is dat bijveurbield het gesprek van Jentje met Alfons en in De dag dat vader verdween (2010) het gesprek op het kerkhof tussen Julius en Hilbert. In alle boeken speult dialogen een belangrieke rol. Gerard schref ze in de directe rede, in de spreektaol. Die dialogen moet onthullend wezen over de persoon en ze moet zien laoten wat diegene lichtkaans juust niet wil laoten zien. Aj zien boeken in hoes hebt, moej ze der nog maor ies op naoslaon.
Hij hef gien vaste schriefplek in zien hoes in Brönneger, al is hij wel vaok boven an ‘t wark. Op grote vellen papier ontstaot de eerste zinnen, de eerste heufdstukken, die laoter dan in de computer zet wordt. Gerard schref het liefst in de mörgen en eerst in stilte. Maor as het verhaol goed op gang is, kan ’t wezen dat er meziek klinkt. Zo drèeide tiedens het schrieven van Het verbörgen leven de viefde symfonie van Mahler geregeld.
In jannewaori van dit jaor is Gerard stopt met zien wark as gemientedichter van de gemiente Borger-Odoorn. De leste twee jaor schreef hij in die functie um en nabij 25 gedichten, die as hij zölf ‘gebruukspoëzie’ nuumt. Hij vun ’t meraokel mooi um te doen. Het waren gedichten in zowel het Nederlands as het Drèents, op eigen initiatief dan wel in opdracht maokt, of ter gelegenheid van bijveurbield een bepaolde bijienkomst.
Al met al kan Gerard best tevreden wezen over zien literaire productie, de initiatieven die hij deur de jaoren hen nam binnen de Drèentse literaire wereld en zien inzet veur het Drèents. Zölf rekent hij Onteigening (1987), Het verbörgen leven en De dag dat vader verdween tot zien beste wark. Over dat leste boek is hij het miest te spreken. Het is vrij concentreerd schreven en weur in Drenthe ok goed verkocht. As ’t even wil, zal der nog wel weer ies een boek van hum verschienen, al bint daor nog gien vaste plannen veur.
Binnen de Drèentse schrieverij van tegenwoordig mist Gerard
de kritische toon, de satire, het franterige. Eerder waren der meer schrievers
die het anduurden um problemen an te pakken. Dat gebeurt nou veul minder.
Wat, tenslotte, wèenst Gerard Nijenhuis het Drèents toe veur
de toekomst?
Een meer wetenschappelijke benaodering, zoas hij dat ooit veur zich zag in een op te richten Drèentse Academie, een wat kritischer, beetien franterige toon en hij eindigt met ‘leve de poëzie!’
Suze Sanders
